حتما تا حالا زیاد این اصطلاح را شنیده اید كه <قلب من بزرگ شده است> اما آیا از خودتان پرسیده اید كه این به چه معناست؟ زمانی كه قلب از اندازه های طبیعی خود بزرگ تر می شود به آن بزرگی قلب گفته می شود. دو نوع بزرگی قلب وجود دارد كه این دو می توانند جداگانه وجود داشته باشند و یا هر دو با هم در یك بیمار ایجاد شوند.

 

نوع اول وضعیتی است كه در آن تنها ضخامت عضلات قلب افزایش می یابد. نوع دوم هم حالتی است كه در آن اندازه حفره قلب گشاد می شود. در بیشتر مواقع بزرگی قلب در هر نوعی كه باشد با سایر مشكلات قلبی عروقی همراه است. تنها یك استثنا وجود دارد كه بزرگی قلب سودمند است و در اثر بیماری به وجود نمی آید و آن هم در ورزشكاران حرفه ای است.

علل ضخیم شدن عضلات قلبی

ضخیم شدن عضلات قلبی یعنی همان نوع اول بزرگی قلب در اثر فشار زیادی كه به قلب وارد می شود، ایجاد می شود. این حالت معمولا دیواره حفره های اصلی قلب به اسم بطن ها را درگیر می كند. بیشترین علت ضخیم شدن عضلات قلبی، افزایش فشارخون است. با افزایش فشارخون، قلب مجبور است برای مقابله با این فشارخون بالا قدرت پمپ كردن خون را بالا ببرد و این كار اضافی موجب ضخیم شدن عضلات آن می شود.

دقیقا مثل اینكه شما وزنه می زنید تا عضلات دست و پای خود را حجیم كنید. قلب هم انگار در مقابله با فشارخون می خواهد وزنه بزند. همان طور كه گفتیم از مهم ترین علت های افزایش ضخامت عضلات قلب، افزایش فشارخون است اما علل دیگری هم وجود دارند، مثل تنگی دریچه آئورت. حتی گاهی به صورت ژنتیك و بدون علت خاصی ممكن است این بیماری بروز كند.

در این بیماری عضلات قلب فرد به صورت ژنتیكی ضعیف هستند و برای پمپ كردن خون نیاز به فعالیت بیشتر دارند. این حالت به مرور زمان سبب ضخیم شدن عضلات می شود. میزان ابتلا به بیماری نسبتا نادر است. همان طور كه می دانید قلب ما از دو بطن چپ و راست تشكیل شده است و عللی كه ذكر شد مربوط به افزایش ضخامت دیواره بطن چپ بود. اما بعضی از علل هم موجب افزایش ضخامت بطن راست می شوند. این بیماری ها شامل بیماری های ریوی مثل آمفیزم و برونشیت مزمن هستند.

علل گشادی حفره قلب

شایع ترین عوامل گشادی قلب عللی هستند كه موجب آسیب دیواره قلب می شوند. به دنبال این آسیب ها وقتی قلب می خواهد خود را ترمیم كند، به اندازه طبیعی خود نمی رسد و دیواره آن نازك می شود. این حالت سبب گشادی حفره قلب می شود. كسانی كه دچار سكته قلبی و آسیب دیواره قلب می شوند و یا كسانی كه به دنبال بعضی از بیماری های ویروسی دچار التهاب دیواره های قلبی می شوند، این دو از علل شایع گشادی حفره قلب هستند. بعضی از بیماری های تیروئیدی و ژنتیكی هم موجب گشادی قلب می شوند، همچنین گاهی دریچه های بین حفره های قلبی به خوبی بسته نمی شوند و این كاركرد نامناسب دریچه ها موجب گشادی حفره قلب می شود.

اثرات بزرگی قلب بر سلامت

به جز بزرگ شدن قلب در ورزشكاران كه یك امر طبیعی و حتی مفید در نظر گرفته می شود، در بقیه موارد، بزرگ شدن قلب موجب بروز اثرات سوء روی سلامت می شود. مشكلاتی كه در اثر بزرگ شدن قلب ایجاد می شود شامل نارسایی قلب، نامنظم شدن ضربان قلب، درد قفسه سینه و حملات قلبی است. اگرچه دیواره قلب ممكن است ضخیم شده باشد اما این ضخیم شدن عضلات قلبی به معنای این نیست كه كار پمپ خون بهتر صورت می گیرد. این قلب ها دیواره ضخیم یا حفره های بزرگ قادر نیستند كه كار پمپ خون را به خوبی انجام دهند. از آنجا كه هم زمان با ضخیم شدگی عضلات، عروق خونی قلب به اندازه كافی زیاد نمی شود، پس شانس حملات قلبی در این افراد بیشتر است.

آیا درمان بزرگی قلب ضروری است؟

از آنجایی كه بزرگ شدن قلب شانس مرگ و میر را زیاد می كند و موجب می شود كه كیفیت زندگی بیماران اختلال پیدا كند، درمان به شدت توصیه می شود. درمان هر چه زودتر شروع شود، از پیشرفت بیماری جلوگیری می كند و به بهبود علایم كمك می كند. حتی اگر بزرگی قلب به طور اتفاقی و قبل از بروز علایم كشف شود هم باید درمان از همان موقع شروع شود.

چه موقع باید شك كنیم و برای بررسی احتمال بزرگی قلب مراجعه كنیم؟

اگر شما هرگونه علایم قلبی دارید كه در فعالیت یا استراحت ایجاد می شود، هرچه سریع تر به پزشك مراجعه كنید. علایم مهمی كه می تواند برای شما هشداردهنده باشند، همان هایی هستند كه در قسمت علایم بیماری ذكر كردیم. این علایم ممكن است نشانه ای از بزرگی قلب باشند كه درمان هرچه سریع تر را طلب می كنند. توصیه دیگر ما این است كه اگر یكی از افراد خانواده شما دچار بزرگی قلب به صورت ژنتیكی است، حتما برای كنترل قلب خود به پزشك مراجعه كنید. در این موارد انجام یك عكس ساده قفسه سینه و گرفتن نوار قلب می تواند خیال شما را از وجود این بیماری راحت كند. حتی ممكن است در این موارد اكوكاردیوگرافی هم لازم باشد. تصمیم گیری در این موارد را به پزشك متخصص قلب و عروق واگذار كنید.

درمان قلب بزرگ

بهترین راه برای درمان یك قلب بزرگ، از بین بردن بیماری های زمینه ای موجود است (مثل كنترل فشارخون.) علاوه بر آن، یك سری درمان های دارویی هم برای بهبود علایم وجود دارد: مثلا داروهای مدر برای خارج كردن مایع اضافی بدن یا دیگوكسین برای تقویت پمپاژ قلب و … هم وجود دارند كه آنها را پزشك مربوطه طبق صلاحدید تجویز می كند. پس شما در انتخاب درمان دخالت نكنید و سر خود هیچ گونه دارویی (حتی داروهای گیاهی) را مصرف نكنید.

علایم قلب بزرگ

بعضی مواقع هنگامی كه میزان بزرگی قلب خفیف باشد، هیچ علامتی در بیماران دیده نمی شود اما اگر بیماران علامت دار شوند، علایم به صورت زیر خواهد بود:

نفس نفس زدن یا كم آوردن در هنگام ورزش و فعالیت های بدنی

احساس فشار یا درد روی قفسه سینه

تپش قلب (قلب سریع می زند و یا در قفسه سینه جست و خیز می كند)

تورم در ناحیه مچ پاها و ساق پاها

سرگیجه یا احساس سبكی سر

از دست دادن هوشیاری

در حالت خفیف این علایم، فقط هنگام ورزش یا فعالیت شدید ایجاد می شوند اما در حالت شدید تر حتی هنگام استراحت هم این علایم به وجود می آید. البته بسیاری از بیماری های قلبی و ریوی دیگر هم می توانند این علایم را ایجاد كنند و این علایم برای بزرگی قلب اختصاصی نیستند.

 

قلب‌های بزرگ انواع دارند

بزرگ شدن اندازه قلب دو نوع است: در نوع اول، ضخامت عضله قلب (هایپرتروفی) در اثر بار اضافی که به قلب وارد می‌شود، افزایش می‌یابد. این حالت معمولا دیواره حفره‌های اصلی قلب به اسم بطن‌ها را درگیر می‌کند.

نوع دوم در نتیجه افزایش اندازه داخلی یکی از حفره‌های قلب روی می‌دهد (دیلاتاسیون). این نوع بزرگی قلب بسته به علت ایجاد آن ممکن است در یک، دو، یا همه حفره‌های قلبی رخ دهد.

دلایلی برای یک تغییر خطرناک

به طور کلی فشار خون، بیماری‌های مادرزادی، دریچه‌ای قلب، عروق کرونر و بیماری‌های خود ماهیچه قلب همگی در درازمدت می‌توانند موجب بزرگی قلب شوند.

به عنوان نمونه اگر دریچه آئورت دچار نارسایی شود، مقداری از خون که باید با هر انقباض، وارد بزرگ‌ترین رگ بدن یعنی آئورت شده واز طریق آن به تمام بدن فرستاده شود، دوباره به داخل قلب برمی‌گردد، لذا میزان برون‌ده قلب (خروج خون از قلب) افزایش می‌یابد و به ناچار قلب گشاد می‌شود.

در مورد تنگی عروق کرونر نیز با بروز سکته قلبی، قسمتی از عضله قلب قدرت انقباض خود را از دست می‌دهد، لذا باید سایر قسمت‌های قلب این انقباض را جبران نمایند. در نتیجه قلب بزرگ و حتی ضعیف می‌شود.

شایع‌ترین علت ضخیم شدن عضله قلب (هایپرتروفی) فشار خون بالاست، اما بیماری‌هایی همچون آمفیزم (که در آن عروق خونی ریه تخریب شده و باعث افزایش فشار در سایر عروق می‌شود)، تنگی دریچه آئورت، مسائل ژنتیکی و حتی چاقی مفرط نیز می‌توانند در ایجاد این نوع از بزرگی قلب موثر باشند.

افزایش اندازه داخلی حفره‌های قلب بیشتر در افرادی که دچار سکته قلبی و آسیب دیواره قلبی شده و یا کسانی که به دنبال بعضی از بیماری‌های ویروسی، دچار التهاب دیواره‌های قلبی می‌شوند، شایع است.

عواملی نظیر شیمی درمانی، تجمع آهن اضافی در بدن، بیماری‌های تیروئیدی و ژنتیکی، کارکرد نامناسب دریچه‌های قلبی (خوب بسته نشدن دریچه‌های بین حفره‌ای)، مصرف کوکائین، مصرف بعضی از داروهای درمان‌کننده ایدز و تماس با فلزاتی همچون کبالت، سرب و جیوه نیز می‌توانند در ایجاد این بیماری موثر باشند.

 

چطور بفهمیم؟

افزایش اندازه قلب در افراد مختلف متفاوت است، اما نباید فراموش کرد که این افزایش در مواردی نیز بدون علامت است. تنگی نفس، فشار یا درد قفسه سینه، تپش قلب، ورم پا و زانو، سرگیجه یا احساس سبکی در سر و کاهش هوشیاری از علائم بزرگ شدن قلب هستند؛ هرچند که این علائم اختصاصی نبوده و در سایر انواع بیماری‌های قلبی ریوی و… نیز ممکن است بروز کنند.

اکثر بیماری‌های دریچه‌ای و مادرزادی قلب، قبل از بزرگ شدن قلب فاقد علائم هستند. در اشکال خفیف بزرگ شدن قلب، نشانه‌ها ممکن است تنها در صورت انجام فعالیت بدنی زیاد و در اشکال شدیدتر ممکن است این علائم در هر زمان، حتی هنگام استراحت نیز ظاهر شوند.

اگر بزرگی قلب پیشرفت کند، نارسایی قلبی پیش می‌آید که درآن به دلیل عدم توانایی قلب در پمپاژ کافی خون، مقداری از خون در دهلیزها تجمع یافته و به صورت ورم در ریه‌ها (در نارسایی قسمت چپ قلب) و یا ورم دست و پا، شکم و کبد خود را نشان می‌دهد.

از دیگر عوامل بزرگی قلب، وجود سوراخ مادرزادی در قلب نوزاد است. این کودکان حتی بدون بروز هیچ علامتی، باید تحت عمل جراحی قرار بگیرند. بدیهی است اگر درمان بیماری قلب به حدی به تاخیر بیفتد که قلب بزرگ شود، خطر عمل جراحی افزایش یافته و اگر بیمار از عمل جراحی نجات یابد، طول عمر وی کوتاه خواهد بود.

 

تشخیص و درمان

عکسبرداری از قفسه سینه یکی از راه‌های معمول تشخیص بیماری می‌باشد، اما بهترین راه برای ارزیابی بزرگی قلب، اکوکاردیوگرام است.

با توجه به این‌که اکوکاردیوگرام به طور مستقیم، اندازه و ضخامت عضله قلب را در هر حفره نشان داده و به مشخص کردن عملکرد قلب نیز کمک می‌کند، استفاده از آن در تصمیم‌گیری پزشک برای درمان بزرگی قلب، بسیار حایز اهمیت است.

کنترل و حذف بیماری‌های زمینه‌ای نظیر فشار خون بهترین راه برای درمان این بیماری است، هرچند پزشک علاوه بر این موارد با تجویز داروهایی که موجب خارج شدن مایع اضافی بدن می‌شوند یا در تقویت پمپاژ قلبی موثرند، می‌تواند باعث بهبود علائم این بیماری شود.

سایت تیبان